Kötülüğü Düşünmek
Çizgi Filmler ve Net İyilik-Kötülük
Hani bilirsiniz çizgi filmlerde veya kahramanlık filmlerinde kimin iyi, kimin kötü olduğu çok nettir. İyi karakterler ne kadar da iyidir ve kötüler, hiç şüphesiz, asla iyilik barındırmayan karakterlerdir. Sanki kötülük timsalidirler. Tabii ki eski Türk filmlerinde de durum farklı değildir. Çoğunlukla iyi ve kötü, gece ve gündüz kadar net seçilebilir. Haydi'nin onu dedesine bırakan teyzesi ve Hayat Sevince Güzel filmindeki Ayşe'nin Handan teyzesi biraz kafa karıştırsa da, kesinlikle iyi değillerdir.
İnsan Doğası Üzerine Düşünceler
İnsan doğasından bahsederken, kimileri insanın yapısı gereği altruistik özellikler taşıyan bir iyi karakter olduğunu, kimileri ise doğası gereği bencil, kötü olmaya aday bir canlı olarak dünyaya geldiğini iddia eder. İnsan doğası gereği kötü müdür, yoksa kötülük koşullarının ve çevrenin bir ürünü müdür? İnsan topluluklarının bu meseleye bakış açısını en çok etkileyen şey, inanç sistemleridir belki de.
Tarihsel Perspektif ve Toplumsal Normlar
İnsanlık tarihi kadar eskiye dayandığı iddia edilen bu iyilik-kötülük savaşı, mağaralarda henüz toplumsallaşmamış insanlar için ne kadar gündemdeydi? Antropolojik veriler, iyilik ve kötülük algısının, insan topluluklarının hayatta kalmasına fayda sağlayan ve zarar veren davranışlar üzerinden şekillendiğini gösteriyor. Topluluk için fayda sağlayan paylaşmak ve benzeri davranışlar “iyi”, topluluğu zarara uğratacak davranışlar ise “kötü” olarak değerlendirilirdi. Dilediğiniz kadar kötü şey düşünebilirsiniz; önemli olan davranışlar ve bunların topluluk üzerindeki etkileridir.
Tarihsel süreçle birlikte, tarım topluluklarının ve şehirleşmenin artması, dini, sosyal ve ekonomik yapıların gelişmesiyle, iyilik ve kötülük kavramlarının algılanış şekli de değişmeye başlamıştır.
İçsel Dinamikler ve Sorgulama
Çocuğun yetiştirilişi ve bir önceki neslin neyin iyi, neyin kötü olduğuna dair fikirleri, bir insanın içsel dinamiklerinin belirleyicisi olarak öne çıkar. Peki, kişi büyük bir risk alarak bu öğretilerin dışına çıktığında veya sorgulamaya meylettiğinde kötü bir şey mi yapmış olur, yoksa artık kötü biri mi olur? Hangi miktarda veya yoğunlukta kötülük, bir kişiyi “kötü” olarak tanımlar? Philip Cole'un Kötülük Miti kitabı, kendi içimizde olduğunu kabul etmekte zorlandığımız unsurları bir dış kötüye aktardığımızı ve aslında olabileceğimizi iddia ediyor.
Modern Dünyada İyilik ve Kötülük
Günümüzde ise, inançlardan çok daha belirleyici sistemler algımızı yönetiyor olabilir. Kapitalizm'i, paranın ve kazancın merkeze oturduğu bir inanç sistemi ve ahlak çerçevesi olarak düşündüğümüzde, neyin iyi, neyin kötü olduğu çoğu zaman ekonomik sonuçlarla ölçülüyor. Bu sistemin içine doğmuş ve sorgulamadan onun normlarını benimsemişsek, davranışlarımızın iyi veya kötü olarak değerlendirilmesi, kâr ya da kayıp üzerinden yapılmaya başlanıyor. Peki, sizin iyi ve kötülük algınızı neler şekillendirdi, neler şekillendirmeye devam ediyor?
Yani iyi ve kötü, çizgi filmlerdeki kadar net değildir; belki de hepimiz, kendi içimizdeki karmaşık ve bazen çelişkili duygularla bir yolculuk yapıyoruzdur. Önemli olan, bu yolculuğu sorgulamaktan ve anlamaktan vazgeçmemek. Çünkü farkındalık ve sorgulama, hem birey hem de topluluk için daha iyi bir geleceğin anahtarı olabilir.
Uzm. Psk. Bedriye Dilara Şimşek